The Tunnel by William H. Gass

Το πολυσέλιδο αυτό βιβλίο κυκλοφόρησε το 1995 και η διαδικασία δημιουργίας του κράτησε είκοσι έξι χρόνια. Ήταν το αδιαμφισβήτητο έργο ζωής του William H. Gass και ένα από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα. Όλως περιέργως όμως, δε βρίσκεται ανάμεσα σ’ εκείνα που ακούγονται ή τα συναντάς συχνά σε λίστες, παρότι διαβάζω ότι η σημασία του είναι μεγάλη. Το ανακάλυψα ένα απόγευμα, ενώ κοιτούσα την ελληνική έκδοση από Το Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας, του Thomas Pynchon και αποφάσισα ν’ αναζητήσω σε ποιες άλλες μεταφράσεις δούλεψε ο ίδιος μεταφραστής. Έτσι έπεσα πάνω του και μου τράβηξε αμέσως την προσοχή. Το ολοκλήρωσα ύστερα από περίπου μια βδομάδα και τούτη τη στιγμή που σας γράφω, το μούδιασμα που μου προκάλεσε δε λέει να καταλαγιάσει. Άφησα τις μέρες να περάσουν και το ξεκίνησα και στα αγγλικά, μόνο που τώρα το διαβάζω αργά. Έχουμε να κάνουμε με μια θλιμμένη και ζοφερή ιστορία, από εκείνες που η αποτύπωσή τους στη μνήμη δε γίνεται με μια σημείωση σ’ ένα συρτάρι που όποτε θέλεις το ανοίγεις. Στην περίπτωση του Tunnel, η εν λόγω αποτύπωση σκαλίστηκε στο μνημονικό τοίχο.

Ο πρωταγωνιστής ακούει στο όνομα Kohler. Μας εξιστορεί σε πρώτο πρόσωπο τα γεγονότα του βίου του, τα χαμένα του όνειρα, τις απογοητεύσεις, τις λάθος αποφάσεις, τα απωθημένα και πριν το καταλάβουμε βυθιζόμαστε από κεφάλαιο σε κεφάλαιο μαζί του στο τούνελ της ψυχοσύνθεσής του. Μόνο που έπειτα από λίγο, το τούνελ γίνεται κυριολεκτικό, καθώς αποφασίζει να σκάψει μια τρύπα στο υπόγειο του σπιτιού του. Από την πρώτη κιόλας σελίδα της αφήγησής του, κατάλαβα ότι πρόκειται για έναν άνθρωπο βουτηγμένο απ’ την κορφή ως τα νύχια στην ενοχή. Σιγά σιγά διέκρινα κι άλλα συστατικά σε αυτό το παχύρρευστο υλικό που τον καλύπτει και μοιάζει με πίσσα. Ένα από τα βασικά του χαρακτηριστικά (τα οποία χειρίζεται με αδιανόητη έμπνευση ο Gass) βρίσκεται στις εμμονές του. Το βιβλίο σφύζει από δαύτες. Δε θα σας αναφέρω καμία διότι αξίζει να τις δείτε να εμφανίζονται μια μια μπροστά στα μάτια σας, χωρίς να έχετε την παραμικρή ιδέα για το τι σας περιμένει. Θα σας πω όμως το εξής. Ο Kohler είναι ένας ψυχικά διαταραγμένος άνθρωπος και το πορτραίτο του, το οποίο αναπτύσσεται σε πολλές σελίδες, ξεδιπλώνεται με τόση λεπτομέρεια που με έφερε αρκετές φορές σε άβολη θέση. Σταματούσα για να πάρω μια ανάσα, να πιώ μια γουλιά νερό, αλλά ουδέποτε μου πέρασε από το μυαλό ότι δε θα συνεχίσω για να δω τι συμβαίνει παρακάτω. Κάθε φορά που το έκλεινα, ήθελα αμέσως να το ξαναπιάσω στα χέρια μου.

Αναρωτιέμαι αν τη φετινή χρονιά διαβάσω κάτι άλλο ανάλογο του Tunnel. Από τη μια δεν είμαι σίγουρος πως θέλω να βιώσω σύντομα κάτι τέτοιο, μα από την άλλη μ’ ενθουσιάζει η ιδέα και μόνο να πέσει μπροστά μου ένα ακόμη τέτοιο μυθιστόρημα.

Κάτι τελευταίο για τον Kohler. Τον χαρακτηρίζει έντονα η έννοια της απογοήτευσης. Σε όλη του την αφήγηση πηγαίνει πίσω. Αναλογίζεται τους ανθρώπους που πέρασαν από τη ζωή του. Γυναίκες και άντρες, τη μητέρα του και τον πατέρα του, το παιδί του, τη σύντροφό του η οποία δε γνωρίζει τι περνάει ο ίδιος στο παρόν του. Ενώ μας λέει ότι συγγράφει εδώ και χρόνια μια δουλειά για το Τρίτο Ράιχ και τη Ναζιστική Γερμανία, τη σταματά και αρχίζει να γράφει για τον εαυτό του. Βιώνει μια συνεχή ακατάπαυστη αναστάτωση, το αλλεπάλληλο μαρτύριο του ημιτελούς. Δεν έχει ξεκάθαρη εικόνα του προορισμού του ή του τι θα ήθελε να κάνει. Ενδίδει στις καταπιεσμένες ορμές του, οι οποίες εκδηλώνονται μέσα από το γράψιμο με εξαίρεση το τούνελ, που σκάβει εν αγνοία της συζύγου του.

Δε βρίσκω τις λέξεις να σας περιγράψω τι πραγματικά συμβαίνει σ’ αυτό το απολύτως αντισυμβατικό έργο. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να ενταχθεί σε κάποια κατηγορία. Είναι πυκνογραμμένο και απαιτητικό (μακροσκελείς προτάσεις που μπορεί να κρατήσουν μέχρι και δύο σελίδες), άκρως ενδιαφέρον και απρόβλεπτο. Και πολύ τρομαχτικό.

Υ.Γ.: Κυκλοφορεί στην ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μετάφραση του εξαιρετικού Γιώργου Κυριαζή.

Released: 1995

As Experienced by Element

Επιμέλεια του Δήμου Σκορδίλη